Նախագծի անվանումը «Ազոտ։ Փոսֆոր։
Նախագծի բովանդակությունը * 5֊րդ խմբի գլխավոր. ենթախմբի տարրերի ընդհանուր բնութագիրը։
*Ազոտ և ֆոսֆոր տարրերի ատոմների կառուցվածքը։
Ազոտ քիմիական նշանը՝ N, ազոտը պարբերական աղյուսակում 5-րդ խմբի 7–րդ տարրն է, քիմիական ատոմային թիվը՝ 7-ն է, ազոտի ատոմային զանգվածը՝ 14.0067:
Ֆոսֆորի նշանը P։ Ֆոսֆորը գտնվում է տարրերի պարբերական համակարգի 3-րդ պարբերության 5-րդ խմբի տարր։ Կարգահամարը՝ 15 իսկ ատոմական զանգվածը՝ 30,97376։
*Ազոտ. ազոտի օքսիդները. ազոտական թթուն և նրա աղերը։
Ազոտի օքսիդներ անօրգանական միացություններ են, ազոտի և թթվածնի միացությամբ։ Թթվածնի հետ ազոտն առաջացնում է 6 կայուն միացություն։ Ազոտի բոլոր օքսիդները սովորական պայմաններում գազեր են բացի N2O5 անգույն բյուրեղական նյութ է։
Ազոտական թթուն գրգռող հոտով, հեղձուցիչ, սուր հոտով, անգույն, օդում ծխացող հեղուկ է։ Ուժեղ թթու է և օժտված թթուներին բնորոշ հատկություններով։ Փոխազդում է հիմնային օքսիդների, հիմքերի, աղերի, ամոնիակի հետ։ Ազոտական թթուն ուժեղ օքսիդիչ է:
Ոսկին և պլատինային շարքի մետաղները չեն փոխազդում ազոտական թթվի հետ ոչ մի խտության դեպքում։ Որպես ուժեղ թթու ազոտական թթուն փոխազդում է՝
*Ֆոսֆորի պարզ նյութերը` կարմիր և սպիտակ ֆոսֆոր։ Օրթոֆոսֆորական թթուն և նրա աղեը։
Սպիտակ ֆոսֆորը անգույն, դեղնավուն բյուրեղային նյութ է, որը փայլում է մթության մեջ: Ֆոսֆորի խտությունը 1,83 գ / սմ 3 է: Չի լուծվում ջրի մեջ, այն լավ լուծելի է ածխածնի դիսուլֆիդում: Ունի բնորոշ սխտորի հոտ: Սպիտակ ֆոսֆորի մոլեկուլներն ունեն բյուրեղային վանդակ, որի հանգույցներում կա Պ 4 մոլեկուլ ՝ տետրադեդրոնի տեսքով:Սպիտակ ֆոսֆորը թունավոր է և դժվար բուժիչ այրվածքներ է տալիս:
Կարմիր ֆոսֆորը մուգ կարմիր գույնի փոշոտ նյութ է, առանց հոտի, չի լուծարվում ջրի և ածխածնի դիսուլֆիդում, չի փայլում: Վառման ջերմաստիճանը 260 ° C, խտությունը 2.3 գ / սմ 3: Կարմիր ֆոսֆորը մի քանի ալոտոպային փոփոխությունների խառնուրդ է, որոնք տարբերվում են գույնով (կարմրուկից մինչև մանուշակագույն): Կարմիր ֆոսֆորի հատկությունները կախված են դրա արտադրության պայմաններից: Թունավոր չէ:
Օրթոֆոսֆորական թթուն միջին ուժի անօրգանական թթու է, քիմիական բանաձևն է H3PO4, այն ստանդարտ պայմաններում իրենից ներկայացնում է անգույն հիդրոսկոպիկ բյուրեղներ։ 213 °C ջերմաստրճանից բարձր ջերմաստիճանում փոխակերպվում է պիրոֆոսֆորական թթվի H4P2O7։ Ջրում լավ լուծելի է։ Անգույն, անհոտ հեղուկ է։
* Ազոտական և ֆոսֆորական պարարտանյութեր։
Ազոտական պարարտանյութեր, հողի մեջ են մտցնում բերքառատության համար։ Հանքային ազոտային պարարտանյութերի թվին են պատկանում ամիդային, ամոնիակային և նիտրատային պարարտանյութերը։ Ազոտային պարարտանյութերը հիմնականում ստանում են սինթետիկ ամոնիակից։ Ազոտի միացությունների պատճառով հաճախ սահմանափակում է մշակաբույսերի աճը և դրա համար էլ ազոտային պարարտանյութերն ունեն մեծ դրական ազդեցություն։
Ֆոսֆորային պարարտանյութեր, հողի մեջ են մտցնում բերքառատության համար։ Ֆոսֆորի պակասի կամ բացակայության պայմաններում բույսերը ի վիճակի չեն աճելու նորմալ եղանակով։ Հողում ֆոսֆորի քիչ քանակությունը ազդում է հատկապես հացահատիկային բույսերի բերքի վրա։ Տարբերակված են ֆոսֆոր պարունակող պարարտանյութերի մի քանի տեսակներ
*»Ընտանեկան դպրոցի» հարցեր.
1. Ի՞նչ. պայմաններ են անհրաժեշտ բույսերի. աճման համար…
Քանի որ գիտենք, որ սերմի զարգացման ու հասունացման համար անհրաժեշտ են 16 տարբեր տարրեր: Այդ տարրերից երեքը՝ ածխածինը, թթվածինն ու ջրածինը, բույսերը ստանում անմիջապես շրջակա միջավայրից, իսկ մնացած 13 պետք է ապահովվեն հողի, պարարտանյութերի կամ զանազան օրգանական նյութերի միջոցով:
2. Ինչո՞ւ են ազոտը և ֆոսֆորը համարվում կենսական տարրեր. ..
Ազոտը կենսական տարր է, բայց ազոտն առկա է բոլոր կենդանի օրգանիզմներում և հանդիսանում է կարևորագույն բիոգենային տարրը։ Ազոտի պինդ մասի զանգվածի 1-3%-ը։ Իսկ ֆոսֆորը բնության մեջ տարածված տարր է, կազմում է երկրակեղևի զանգվածի 9,3․10−2%։
3. Ինչո՞ւ են հողին տալիս պարարտանյութեր…..
Նախ ֆոսֆորի պակասի դեպքում բույսերի բնականոն աճը խաթարվում է։ Հողում ֆոսֆոր անբավարար քանակությունը հատկապես ազդում է հացահատիկային մշակաբույսերի վրա։ Ասեմ նաև, որ Ֆոսֆոր պարունակող պարարտանյութերը լինում են տարբեր։
4. Ի՞նչ է «Նիտրատային աղետը «…
Նիտրատներն 1970-ականներին որպես պարարտանյութ մեծ քանակությամբ օգտագործվել էին, որն էլ տարբեր երկրներու պատճառ էր դարձել հանելուկային թունավորումների: Ահա՛ թե ինչու նիտրատներ պարունակող սննդամթերքներով զանգվածային թունավորումներ անվանվեցին նիտրատային աղետ:
Ջրի կամ սննդամթերքի հետ մարդու օրգանիզմ թափանցելով՝ նիտրատները փոխարկվում են նիտրատների, որոնք ավելի վտանգավոր միացություններ են, քանի որ փոխազդում են արյան հեմոգլոբինի հետ: Որպես արդյունք՝ արյան կարմիր բջիջները էրիտրոցիտները, կորցնուկ են թոքերից դեպի հյուսվածքները:
Թեմատիկ հարցեր և վարժություններ.
*1. Ո՞ր տարրերն են ընդգրկված 5֊րդ խմբի գլխավոր ենթախմբում…
Ազոտ՝ N, ֆոսֆորˋ P, արսենˋ As, ծարիր՝ Sb և բիսմութˋ Bi, տարրերը։
*2. Ո՞ր տարրի մոտ է ավելի ուժեղ արտահայտված ոչ մետաղական հատկությունները ազոտի՞.թե `ֆոսֆոր՞. ինչո՞ւ. ..
*3. Ազոտը և ֆոսֆորը համարվում են կենսական տարրեր. ինչո՞ւ. …
Ազոտը և ֆոսֆորը հաարվում են կենսական տարրեր,որովհետև կենսական տարրեր են կոչվում այն տարրերը, որոնք առաջացնում են բարդ օրգանական նյութեր, որոնք էլ ապահովում են օրգանիզմների կենսագործունեությունը։ Իսկ ազոտը և ֆոսֆորն ունեն այդ հատկությունները։
*4. Ւ՞նչ պայմաններ են անհրաժեշտ. բույսի աճի համար….
Բույսի աճի համար անհրաժեշտ է բարենպաստ պայմաններով միջավայր, անհրաժեշտ է լավ հող, ջուր, և հարկավոր լավ լուսավորություն
*5. Ւ՞նչ է պարարտանյութը. ինչպիսի՞ պարարտանյութեր գիտեք….
Պարարտանութը այն է, որը բույսին օգնում է աճել ավելի լավ պայմաններում և ապահովում է բույսի արագ աճը:
Կառոլինա Գրիգորյան 